Ortoreksja i Bigoreksja: Kiedy zdrowe nawyki stają się problemem?

W pogoni za zdrowiem i idealnym ciałem często przekraczamy granice, nie zdając sobie sprawy, że to, co miało nam służyć, staje się pułapką. W dobie wszechobecnych informacji o diecie, treningach i „perfekcyjnym” wyglądzie, coraz łatwiej jest wpaść w obsesję, która zagraża zarówno zdrowiu fizycznemu, jak i psychicznemu. Dziś przyjrzymy się dwóm, niestety, coraz powszechniejszym zaburzeniom: ortoreksji i bigoreksji. Zrozumienie, czym są, jak się objawiają i jak odróżnić zdrowe nawyki od szkodliwej obsesji, jest pierwszym krokiem do odzyskania równowagi.

Czym jest ortoreksja? Gdy zdrowe jedzenie staje się obsesją

Ortoreksja nervosa, termin wprowadzony przez dr. Stevena Bratmana, to zaburzenie odżywiania charakteryzujące się obsesyjnym dążeniem do jedzenia wyłącznie „zdrowej” żywności. Brzmi paradoksalnie, prawda? W przeciwieństwie do anoreksji czy bulimii, gdzie głównym celem jest ilość spożywanych kalorii lub kontrola wagi, w ortoreksji kluczowa jest jakość i czystość produktów. Osoby dotknięte ortoreksją obsesyjnie analizują składy, pochodzenie i sposób przygotowania posiłków, eliminując z diety coraz więcej produktów, które uznają za „niezdrowe”, „toksyczne” czy „zanieczyszczone”. Ta obsesja zdrowego jedzenia stopniowo zawęża ich jadłospis, prowadząc do niedoborów pokarmowych i izolacji społecznej.

Objawy ortoreksji – jak ją rozpoznać?

Rozpoznanie ortoreksji bywa trudne, ponieważ jej wczesne objawy ortoreksji mogą być mylone ze świadomym i zdrowym stylem życia. Jednak kilka sygnałów powinno wzbudzić nasz niepokój:

• Nadmierne skupienie na jakości jedzenia: Godziny spędzane na planowaniu posiłków, wyszukiwaniu informacji o produktach, eliminowaniu całych grup żywności (np. cukru, glutenu, nabiału) bez medycznych wskazań.
• Wyrzuty sumienia i lęk: Silne poczucie winy i niepokoju po zjedzeniu czegoś, co jest postrzegane jako „niezdrowe”.
• Izolacja społeczna: Unikanie spotkań towarzyskich, na których nie ma kontroli nad jedzeniem. Odmowa jedzenia poza domem.
• Sztywność zasad: Niezłomne przestrzeganie restrykcyjnych reguł żywieniowych, często kosztem przyjemności z jedzenia i życia społecznego.
• Poczucie wyższości: Krytykowanie innych za ich „niezdrowe” wybory żywieniowe.
• Pogorszenie stanu zdrowia: Niedobory żywieniowe, zmęczenie, spadek odporności, a nawet problemy z płodnością, wynikające z eliminacji kluczowych składników diety.

Bigoreksja: Obsesja na punkcie masy mięśniowej

Drugim zaburzeniem, które często idzie w parze z pragnieniem „idealnego” ciała, jest bigoreksja, nazywana również dysmorfią mięśniową lub „odwrotną anoreksją”. Osoby cierpiące na bigoreksję, w przeciwieństwie do anorektyczek, nie postrzegają siebie jako zbyt duże, lecz jako zbyt małe, niewystarczająco umięśnione i słabe, mimo że obiektywnie często mają bardzo rozbudowaną masę mięśniową. Ta zniekształcona percepcja własnego ciała prowadzi do obsesyjnego dążenia do zwiększenia muskulatury.

Bigoreksja objawy obejmują:

• Obsesyjny trening: Spędzanie wielu godzin na siłowni, często kilka razy dziennie, ignorowanie kontuzji i zmęczenia.
• Restrykcyjna dieta: Skupienie na diecie wysokobiałkowej i niskotłuszczowej, często z użyciem suplementów, które mają „pomóc” w budowaniu masy.
• Nadużywanie suplementów i środków anabolicznych: Ryzykowne sięganie po sterydy anaboliczno-androgenne i inne substancje w celu przyspieszenia wzrostu mięśni.
• Ciągła samokrytyka: Nieustanne porównywanie się z innymi i przekonanie o niedostatecznym umięśnieniu.
• Izolacja społeczna: Rezygnacja z innych aktywności i życia towarzyskiego na rzecz treningów i diety.
• Spadek jakości życia: Problemy w pracy, nauce czy relacjach z powodu pochłaniającej obsesji.
• Nawracające myśli o budowie ciała: Nawet w sytuacjach niezwiązanych z treningiem, myśli krążą wokół muskulatury, diety i planów treningowych.

Co ważne, choć powszechnie uważa się, że bigoreksja dotyka głównie mężczyzn, rosnąca liczba kobiet również doświadcza tego zaburzenia, dążąc do coraz bardziej umięśnionej sylwetki, często pod wpływem mediów społecznościowych.

Jak odróżnić zdrowe nawyki od zaburzenia?

Kluczową kwestią w obu przypadkach jest rozróżnienie między zdrowym stylem życia a zaburzeniem. Zdrowe odżywianie i aktywność fizyczna to elementy dbałości o siebie, które poprawiają jakość życia. Natomiast ortoreksja i bigoreksja to obsesje, które prowadzą do cierpienia.

Oto kluczowe różnice:

• Elastyczność vs. sztywność: Zdrowe nawyki są elastyczne – potrafimy zjeść pizzę ze znajomymi lub odpuścić jeden trening bez wyrzutów sumienia. Zaburzenia cechuje sztywność i niemożność odstąpienia od zasad.
• Radość vs. lęk: Zdrowe nawyki dają radość, energię i poczucie spełnienia. Ortoreksja i bigoreksja generują lęk, poczucie winy, stres i ogólne niezadowolenie.
• Balans vs. skrajność: Zdrowy styl życia to równowaga między różnymi aspektami życia. Zaburzenia pochłaniają całą energię i uwagę, prowadząc do zaniedbywania innych sfer.
• Cel: Celem zdrowych nawyków jest poprawa samopoczucia i zdrowia. Celem ortoreksji jest czystość jedzenia, a bigoreksji – rozmiar mięśni, niezależnie od konsekwencji.

Niepokojącą konsekwencją nieleczonej ortoreksji i bigoreksji są poważne problemy zdrowotne, zarówno fizyczne (niedobory, kontuzje, problemy hormonalne, wyniszczenie organizmu), jak i psychiczne (depresja, lęki, izolacja, myśli samobójcze). Zaburzenia te wpływają destrukcyjnie na wszystkie sfery życia.

Gdzie szukać pomocy w przypadku ortoreksji i bigoreksji?

Jeśli rozpoznajesz u siebie lub u bliskiej osoby objawy ortoreksji czy bigoreksji, nie wahaj się szukać profesjonalnej pomocy. Samodzielne wyjście z tych zaburzeń jest niezwykle trudne.

• Psychoterapeuta: Kluczową rolę odgrywa psychoterapia, zwłaszcza poznawczo-behawioralna (CBT), która pomaga zidentyfikować i zmienić wzorce myślowe i zachowania.
• Dietetyk kliniczny: Specjalista pomoże w opracowaniu zbilansowanego planu żywieniowego, który przywróci zdrową relację z jedzeniem i zniweluje niedobory.
• Lekarz: Konieczna jest ocena stanu zdrowia fizycznego i ewentualne wdrożenie leczenia powikłań.
• Grupy wsparcia: Kontakt z osobami z podobnymi doświadczeniami może być bardzo pomocny.

Leczenie ortoreksji i bigoreksji wymaga podejścia interdyscyplinarnego i cierpliwości. Pamiętaj, że zdrowie to harmonia ciała i umysłu, a obsesja, nawet ta początkowo „zdrowa”, może stać się Twoim największym wrogiem. Zrób pierwszy krok i poszukaj wsparcia – dla siebie lub dla kogoś, na kim Ci zależy.

Najczęściej Zadawane Pytania (FAQ)

Czym jest ortoreksja i bigoreksja oraz jakie są ich objawy?

Ortoreksja to obsesja na punkcie zdrowego jedzenia, objawiająca się restrykcyjną dietą, lękiem przed „niezdrowymi” produktami i izolacją społeczną. Bigoreksja to obsesja na punkcie masy mięśniowej, prowadząca do nadmiernego treningu, stosowania suplementów i zniekształconego obrazu własnego ciała.

Jak odróżnić zdrowe odżywianie od ortoreksji?

Kluczowa jest elastyczność i cel. Zdrowe odżywianie jest elastyczne, sprawia radość i ma na celu ogólne zdrowie. Ortoreksja to sztywność, lęk i obsesja na punkcie czystości jedzenia, często kosztem zdrowia psychicznego i fizycznego.

Czy bigoreksja dotyka tylko mężczyzn?

Chociaż bigoreksja częściej występuje u mężczyzn, rosnąca liczba kobiet również boryka się z tym zaburzeniem, dążąc do coraz bardziej umięśnionej sylwetki.

Gdzie szukać pomocy w przypadku ortoreksji lub bigoreksji?

Pomoc znajdziesz u psychoterapeuty (szczególnie CBT), dietetyka klinicznego oraz lekarza. Warto rozważyć również grupy wsparcia.

Jakie są konsekwencje nieleczonej ortoreksji i bigoreksji?

Nieleczone zaburzenia prowadzą do poważnych problemów fizycznych (niedobory, kontuzje, problemy hormonalne) i psychicznych (depresja, lęki, izolacja społeczna, zaburzenia obrazu ciała), znacząco obniżając jakość życia.